โครงการ อ่างเก็บน้ำคลองกระทูนอันเนื่องมาจากพระราชดำริ

ตำบล กะทูน อำเภอ พิปูน จังหวัด นครศรีธรรมราช

ที่มาของการต่อยอดโครงการ :

ตามที่ได้เกิดอุทกภัยขึ้นในพื้นที่จังหวัดภาคใต้ เมื่อปลายเดือนพฤศจิกายน ๒๕๓๑ ทำให้เกิดความเสียหายแก่พื้นที่เพาะปลูก บ้านเรือน ตลอดจนชีวิตและทรัพย์สินของราษฎรและทรัพย์สินของรัฐเป็นจำนวนมาก ซึ่งหน่วยงานราชการต่าง ๆ ได้ระดมกำลังเข้าไปดำเนินการช่วยเหลืออย่างเร่งด่วน และวางแผนงานแก้ไขปัญหาอุทกภัยลักษณะดังกล่าว มิให้เกิดขึ้นเช่นนี้อีกในอนาคต

พระราชดำริ

     พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช ทรงห่วงใยต่อปัญหาและความเสียหาย เนื่องจากอุทกภัยที่เกิดขึ้นครั้งนี้อย่างยิ่ง จึงพระราชทานพระราชดำริเกี่ยวกับวิธีการบรรเทาอุทกภัยและฟื้นฟูพื้นที่ ซึ่งได้รับความเสียหายแก่เจ้าหน้าที่ชลประทานและสำนักเลขานุการ กปร.เมื่อวันที่ ๒๔ ธันวาคม ๒๕๓๑ ณ อาคารชัยพัฒนาในสวนจิตรดา ให้กรมชลประทานร่วมกับหน่วยราชการที่เกี่ยวข้องพิจารณาสภาพพื้นที่ บริเวณบ้านกะทูนเหนือและบ้านกะทูนใต้ และพื้นที่เพาะปลูกจำนวนหลายพันไร่สองฝั่งคลองกะทูน ในเขตอำเภอพิปูน จังหวัดนครศรีธรรมราช ซึ่งเมื่อคราวเกิดอุทกภัยน้ำได้ไหลลงมาจากภูเขาอย่างรุนแรงแล้วเกิดกัดเซาะและพัดพา ดิน ทรายกรวด ตลอดจนก้อนหิน กิ่งไม้ ต้นไม้ จำนวนมากมายตามน้ำลงมาจนเกิดการทับถมพื้นที่เพาะปลูกและพื้นที่หมู่บ้าน ซึ่งอยู่ติดเชิงเขาเป็นบริเวณกว้าง เป็นเหตุให้พื้นที่ดังกล่าวได้รับความเสียหายเพราะทราย กรวด และก้อนหินที่ทับถมมีความหนามาก จนยากที่จะฟื้นฟูพื้นที่กลับสู่สภาพที่สามารถใช้ประโยชน์ได้ดังเดิม หรือตั้งถิ่นฐานอยู่อย่างปลอดภัยต่อไปได้ จึงสมควรพิจารณาให้ใช้พื้นที่บริเวณซึ่งได้รับความเสียหายเหล่านั้นมาสร้างอ่างเก็บน้ำขนาดใหญ่ สำหรับบรรเทาปัญหาน้ำท่วมพื้นที่สองฝั่งแม่น้ำตาปีตอนล่าง ในเขตอำเภอพิปูน และอำเภอฉวาง จังหวัดนครศรีธรรมราช

สาเหตุที่ทำให้เกิดอุทกภัยรุนแรงเนื่องมาจาก

๑. ฝนตกหนัก ตามปกติจะมีฝนตกหนักในเดือนกันยายนถึงเดือนพฤศจิกายน และปรากฏมีน้ำท่วมทุกปีในช่วงดังกล่าว แต่ในปี ๒๕๓๑ นับว่าฝนตกมีปริมาณมากกว่าทุกปีที่ผ่านมาจึงมีน้ำไหลป่าลงมาท่วมหมู่บ้านและพื้นที่เพาะปลูกมากเป็นประวัติการณ์

๒. พื้นที่ลาดเขามีความชันมาก ประกอบมีการตัดไม้ทำลายป่าธรรมชาติอย่างกว้างขวางในเขตพื้นที่ลุ่มน้ำ จึงมีการพังทลายของภูเขา เนื่องจากดินไม่สามารถต้านแรงกัดเซาะของน้ำฝนที่ตกปริมาณมากได้ ตะกอนทราย ทราย กรวด ก้อนหิน และไม้ต่าง ๆ ได้ไหลเทรวมมากับน้ำและตกตะกอนทับถม ณ พื้นที่เชิงเขาตอนล่างเป็นบริเวณกว้างอย่างรวดเร็ว ซึ่งเป็นสาเหตุที่ทำให้ราษฎรหมู่บ้านดังกล่าวเสียชีวิตเป็นจำนวนมาก

๓. คลองกะทูนช่วงที่ไหลผ่านหมู่บ้านมีแนวโค้งและคดเคี้ยว ประกอบกับถนนที่สร้างผ่านหมู่บ้านนั้นได้สร้างตั้งฉากขวางกับแนวน้ำไหลและมีสะพานข้ามคลอง ซึ่งไม่สามารถระบายน้ำหลากจำนวนมากให้ไหลผ่านไปได้ทัน น้ำจึงล้นตลิ่งตัดบริเวณค้างตรงไปหาที่ต่ำ ขณะเดียวกันตามแนวลำน้ำเดิม ตะกอนทรายและต้นไม้นานาชนิดได้ปะทะอุดทางน้ำที่บริเวณสะพาน ถนน และตามโค้งลำน้ำ หลังจากนั้นน้ำด้านเหนือถนน จึงเอ่อสูงไหลบ่าท่วมบ้านเรือนราษฎรและพื้นที่เพาะปลูกกระจายไปเป็นบริเวณกว้างอย่างรวดเร็ว

วัตถุประสงค์ของโครงการ

   การก่อสร้างโครงการอ่างเก็บน้ำคลองกะทูนนี้ มีวัตถุประสงค์หลักเพื่อการบรรเทาอุทกภัยในเขตพื้นที่ของลุ่มน้ำตาปีตอนล่าง และเพื่อการเกษตรในพื้นที่ชลประทานประมาณ ๑๒,๕๐๐ ไร่ นอกจากนั้นพื้นที่น้ำในอ่างเหนือเขื่อนยังใช้เป็นแหล่งเพาะพันธุ์ปลาน้ำจืดและใช้เป็นสถานที่ท่องเที่ยวของจังหวัดได้อีกด้วย

ลักษณะโครงการ

โครงการอ่างเก็บน้ำคลองกะทูนเป็นโครงการพัฒนาแหล่งน้ำ เพื่อประโยชน์การบรรเทาอุทกภัยพื้นที่สองฝั่งคลองกะทูนและแม่น้ำตาปีทางตอนล่าง ซึ่งเมื่อคราวเกิดอุทกภัยคราวที่ผ่านมา บ้านเรือนราษฎรและพื้นที่เพาะปลูกจำนวนมากสองฝั่งแม่น้ำตาปีทางตอนล่างได้รับความเสียหายเพราะน้ำท่วมเป็นหลัก และนอกจากนั้นน้ำจากอ่างเก็บน้ำที่มีสามารถนำไปใช้เพื่อการเพาะปลูก สำหรับพื้นที่สองฝั่งแม่น้ำตาปีดังกล่าวอีกด้วย มีรายละเอียดโครงการโดยสรุปดังนี้

ที่ตั้งโครงการ

โครงการอ่างเก็บน้ำคลองกะทูน ตั้งอยู่ที่บริเวณบ้านกะทูน ตำบลกะทูน อำเภอพิปูน จังหวัดนครศรีธรรมราช ทำเลที่สร้างเขื่อนดินในแผนที่มาตราส่วน ๑:๕๐,๐๐๐ ระวาง ๔๙๒๖ III พิกัด ๔๗ PNK ๕๘๐-๔๖๕

ลักษณะทั่วไป

งานก่อสร้างเขื่อนเก็บน้ำคลองกะทูนพร้อมอาคารประกอบ ประกอบด้วย

๑. เขื่อนดิน (Main Dam)

เขื่อนดินประเภท Zone Type มีรายละเอียดดังนี้

- เขื่อนดินยาว ๑,๘๐๘ เมตร

- เขื่อนดินสูง ๒๔ เมตร

- ระดับสันเขื่อน +๖๓.๐๐๐ ม.รทก.

- ระดับน้ำเก็บกักปกติ +๕๙.๐๐๐ ม.รทก.

- ระดับน้ำเก็บกักสูงสุด +๖๐.๕๐๐ ม.รทก.

- ระดับน้ำต่ำสุด +๕๑.๐๐๐ ม.รทก.

- ระดับท้องคลอง (โดยประมาณ) +๔๔.๐๐๐ ม.รทก.

- ความจุของอ่างฯ ที่ระดับน้ำเก็บกักสูงสุด ๗๐.๕ ล้าน ลบ.ม.

- ความจุของอ่างฯ ที่ระดับน้ำต่ำสุด ๑๔.๓ ล้าน ลบ.ม.

- พื้นที่อ่างฯที่ระดับน้ำเก็บกักสูงสุด ๕,๐๐๐ ไร่

- พื้นที่รับน้ำฝน ๑๑๔ ตร.กม.

๒. เขื่อนดินปิดช่องเขาต่ำ (Saddle Dam)

เขื่อนปิดช่องเขาต่ำมีระดับดังนี้

- เขื่อนดินยาว ๑๒๕ เมตร

- เขื่อนดินสูง ๙ เมตร

- ระดับสันเขื่อน +๖๓.๐๐๐ ม.รทก.

๓. อาคารท่อส่งน้ำ (River Outlet)

อาคารท่อส่งน้ำ เป็นท่อคอนกรีตเสริมเหล็ก (Concrete Con

duit With Steel Lineer) ด้านท้ายท่อมี Butterfly

Valve จำนวน ๒ บาน พร้อมอาคารควบคุม ต่อจากนั้นจะเป็น Transition Chute มีรายละเอียดดังนี้

- เส้นผ่านศูนย์กลางท่อระบายน้ำ ๓ เมตร

- ความยาวท่อระบายน้ำ ๒๗๐ เมตร

- ระดับธรณีท่อ (Invert Elevation) +๕๑.๐๐๐ ม.รทก.

๔. อาคารระบายน้ำล้น (Spillway)

อาคารระบายน้ำล้น เป็นแบบ Side Channel Spillway

รับน้ำทางเดียว ลักษณะการรับน้ำเป็น Ogee Weir Crest

มีรายละเอียดดังนี้

- ระดับสัน Spillway +๕๙.๐๐๐ ม.รทก.

- ความยาวสัน Spillway ๖๐ เมตร

- อัตราการไหลสูงสุดผ่าน ๒๐ ลบ.ม./วินาที

๕. อาคารท่อส่งน้ำเข้าคลอง (Cannal Outlet)

อาคารท่อส่งน้ำ เป็นท่อคอนกรีตเสริมเหล็ก (Concrete Conduit With Steel Liner) ด้านท้ายท่อมี Butterfly Valve จำนวน ๒ บาน พร้อมอาคารควบคุมต่อจากนั้นจะเป็น Transition Chute

มีระเอียดดังนี้

- เส้นผ่านศูนย์กลางท่อระบายน้ำ ๐.๘๐ เมตร

- ความยาวท่อระบายน้ำ ๑๓๐ เมตร

- ระดับธรณีท่อ (Invert Elevation) +๕๑.๐๐๐ ม.รทก.

- อัตราการไหลสูงสุดผ่านท่อระบายน้ำ ๒ ลบ.ม./วินาที

๖. งานก่อสร้างทางหลวง

   - งานก่อสร้างทางหลวงหมายเลข ๔๒๒๔ สายอำเภอพิปูน-บ้านห้วยปริก ในท้องที่ตำบลกะทูน อำเภอพิปูน จังหวัดนครศรีธรรมราช ระหว่าง กม.๒๖+๑๐๐.๓๐-กม.๓๙+๐๖๙.๕๘ ความยาว ๑๒.๙๖๙ กม.

ประโยชน์ของโครงการ

๑. ช่วยบรรเทาอุทกภัยพื้นที่เพาะปลูกและบ้านเรือนราษฎรสองฝั่งแม่น้ำตาปีด้านท้ายอ่างน้ำ ร่วมกับอ่างเก็บน้ำคลองดินแดง ในเขตหลายอำเภอได้อย่างสมบูรณ์

๒. น้ำในอ่างเก็บน้ำสามารถนำไปใช้เพื่อการเพาะปลูกสำหรับพื้นที่สองฝั่งแม่น้ำตาปีได้พื้นที่ไม่น้อยกว่า ๑๒,๕๐๐ ไร่

๓. เป็นแหล่งเพาะเลี้ยงปลาน้ำจืดขนาดใหญ่

๔. บริเวณอ่างเก็บน้ำจะเป็นแหล่งท่องเที่ยวและสถานที่พักผ่อนหย่อนใจของประชาชนอีกทางหนึ่ง

ระยะเวลาในการดำเนินงาน

            เดิมได้กำหนดระยะเวลาในการดำเนินการโครงการไว้ตั้งแต่ปีงบประมาณ ๒๕๓๒-๒๕๓๘ แต่เนื่องจากการก่อสร้างทางหลวงหมายเลข ๔๒๒๔ ซึ่งจะต้องก่อสร้างแนวทางหลวงเดิมที่จะถูกน้ำท่วมเนื่องจากอยู่บริเวณอ่างเก็บน้ำระยะทาง ๑๒.๙๖๙ กม. จะต้องใช้เวลาในการดำเนินการจัดหาที่ดิน และเข้าดำเนินการก่อสร้างได้ในปีงบประมาณ ๒๕๓๙ จึงขอขยายระยะเวลาดำเนินการของโครงการเป็นปีงบประมาณ ๒๕๓๒-๒๕๔๐ รวม ๙ ปี

งานปรับปรุงระบบส่งน้ำที่ดำเนินการแล้วและแผนงานปีต่อไป

ปีงบประมาณ ๒๕๔๙ (แล้วเสร็จ)

- ก่อสร้างโรงสูบน้ำ เครื่องสูบน้ำขนาดกำลังสูบ ๑ ม.๓/วินาที

 จำนวน ๓ เครื่อง

ปีงบประมาณ ๒๕๕๐ (ดำเนินการต่อเนื่อง ปีงบประมาณ ๒๕๕๑)

    - ก่อสร้างระบบส่งน้ำด้วยท่อ สาย ๑ ซ้าย-สายใหญ่ฝั่งซ้าย

       ความยาว ๓.๔๐๐ กม.

ปีงบประมาณ ๒๕๕๒-๒๕๕๕ ก่อสร้างต่อเนื่อง จำนวน ๕ สาย

ความยาว ๘.๓๑๒ กม.

การจัดการน้ำในอ่างเก็บน้ำ

      โดยมีการเก็บกักน้ำพร่องน้ำและระบายน้ำในอ่างเก็บน้ำ เพื่อบรรเทาอุทกภัย เพื่อการเกษตร อุปโภคและการระบายน้ำเลี้ยงลำน้ำธรรมชาติในช่วงฤดูแล้ง แบ่งเป็น ๓ ระยะ ดังนี้

      ระยะที่ ๑ มกราคม-พฤษภาคม เก็บกักที่ระดับ +๕๘.๐๐๐ ม.รทก

      ระยะที่ ๒ มิถุนายน-กันยายน เก็บกักที่ระดับ +๕๕.๐๐๐ ม.รทก.

      ระยะที่ ๓ ตุลาคม-ธันวาคม เก็บกักที่ระดับ +๕๔.๐ ๐๐ ม.รทก.

ประเภทโครงการ : โครงการพัฒนาด้านแหล่งน้ำ