โครงการ พัฒนาพื้นที่ลุ่มน้ำห้วยบางทรายตอนบนอันเนื่องมาจากพระราชดำริ

102000 ไร่ ตำบล กกตูม อำเภอ ดงหลวง จังหวัด มุกดาหาร

ที่มาของการต่อยอดโครงการ :

พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ได้พระราชทานพระราชดำริเมื่อวันที่ ๑๐ มิถุนายน และ ๕ กรกฎาคม ๒๕๓๗ กับเจ้าหน้าที่กรมชลประทาน และเมื่อวันที่ ๒๖ กรกฎาคม ๒๕๓๗ ได้มีพระราชกระแสกับ นายสุเมธ ตันติเวชกุล เลขาธิการ กปร. สรุปความว่า

ให้พิจารณาวางโครงการพัฒนาพื้นที่ลุ่มน้ำบางทรายตอนบน อำดงหลวง จังหวัดมุกดาหาร และพัฒนาอาชีพของราษฎรด้านการเกษตรกรรม ด้านศิลปาชีพ ด้านการอนุรักษ์ และฟื้นฟูป่าต้นน้ำลำธารอีกด้วย ในลักษณะการพัฒนาพื้นที่แบบเบ็ดเสร็จ รวมทั้งการพัฒนาแหล่งน้ำให้พิจารณาจัดดำเนินการก่อสร้างอ่างเก็บน้ำห้วยพุ อ่างเก็บน้ำห้วยหอย พร้อมระบบส่งน้ำเพื่อจัดหาน้ำให้ราษฎรบ้านปากช่อง และบ้านหินกอง ตำบลกกตูม อำเภอดงหลวง จังหวัดมุกดาหาร สำหรับอุปโภค บริโภค และการเกษตร และให้พิจารณาพื้นที่เพาะปลูกในเขตโครงการชลประทานให้เป็นลักษณะโครงการสหกรณ์

พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ได้พระราชทานพระราชดำริให้วางโครงการพัฒนาพื้นที่ลุ่มน้ำห้วยบางทรายตอนบน อำเภอดงหลวง จังหวัดมุกดาหาร ให้เป็นลักษณะการพัฒนาพื้นที่แบบเบ็ดเสร็จ เพื่อพัฒนาอาชีพของราษฎรทั้งในด้านเกษตรกรรม ด้านศิลปาชีพ ด้านการอนุรักษ์ฟื้นฟูป่าไม้ต้นน้ำลำธาร รวมทั้งการพัฒนาด้านแหล่งน้ำ โดยดำเนินการก่อสร้างอ่างเก็บน้ำในลำน้ำสาขาห้วยบางทราย พร้อมระบบส่งน้ำ เพื่อจัดหาน้ำสำหรับการอุปโภค-บริโภคและการเกษตรให้แก่ราษฎรตำบลกกตูม ตลอดจนให้พิจารณาพื้นที่เพาะปลูกในเขตโครงการชลประทานให้เป็นลักษณะโครงการสหกรณ์

เมื่อวันที่ ๕ กรกฎาคม ๒๕๓๗ พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตรได้พระราชทานพระราชดำริ ให้จัดหาแหล่งน้ำช่วยเหลือการทำการเกษตรปลูกและการอุปโภค-บริโภคของราษฎรในพื้นที่โครงการพัฒนาพื้นที่ลุ่มน้ำห้วยบางทรายตอนบนอันเนื่องมาจากพระราชดำริ

เมื่อวันที่ ๒๖ กรกฎาคม ๒๕๓๗ พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตรพระราชทานพระราชดำริให้พิจารณาจัดตั้งโครงการพัฒนาพื้นที่ลุ่มน้ำห้วยบางทรายตอนบนฯ ในลักษณะการพัฒนาพื้นที่แบบเบ็ดเสร็จ โดยประสานหน่วยงานราชการที่เกี่ยวข้องร่วมกันดำเนินการเพื่อเร่งรัดการจัดหาแหล่งน้ำสำหรับอุปโภค-บริโภคและทำการเกษตร ตลอดจนการพัฒนาอาชีพด้านการเกษตร และศิลปาชีพ

พื้นที่โครงการฯ ทั้งหมด ๑๐๒,๐๐๐ ไร่ ได้สำรวจและวางแผนการใช้ประโยชน์ออกเป็น ๓ ส่วน คือ

ส่วนที่ ๑ เป็นเขตอนุรักษ์และฟื้นฟูสภาพป่า ครอบคลุมพื้นที่ ๕๒,๔๖๒ ไร่

ส่วนที่ ๒ เป็นเขตพัฒนาการเกษตร ครอบคลุมพื้นที่ในเขตเกษตรน้ำฝน ๓๑,๖๐๐ ไร่ และพื้นที่เขตชลประทาน ๘,๔๐๐ ไร่

ส่วนที่ ๓ เป็นเขตพัฒนาอาชีพเสริม ซึ่งครอบคลุมพื้นที่ประมาณกว่า ๔,๐๐๐ ไร่ และมีศูนย์ศิลปาชีพพิเศษของ สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ให้การอบรม และพัฒนาอาชีพในครัวเรือน

ผลการดำเนินงาน ปี ๒๕๓๘ :

ด้านการพัฒนาแหล่งน้ำ

- อ่างเก็บน้ำห้วยพุ (ห้วยแข้) ดำเนินการก่อสร้างทำนบดินยาว ๓๖๕ เมตร สูง ๒๕.๘๐ เมตร กว้าง ๘.๐๐ เมตร ความจุ ๓,๖๐๐,๐๐๐ ลูกบาศก์เมตร

- อ่างเก็บน้ำห้วยหอย ดำเนินการก่อสร้างทำนบดิน ยาว ๓๖๕ เมตร สูง ๑๕.๕๐ เมตร กว้าง ๖.๐๐ เมตร ความจุ ๒,๐๐๐,๐๐๐ ลูกบาศก์เมตร

กำลังดำเนินการก่อสร้างอ่างเก็บน้ำขนาดความจุ ๓,๖๐๐,๐๐๐ ลูกบาศก์เมตร ปัจจุบันได้ผลงานร้อยละ ๒๗

กำลังดำเนินการก่อสร้างอ่างเก็บน้ำ ขนาดความจุ ๒,๐๐๐,๐๐๐ ลูกบาศก์เมตร ปัจจุบันได้ผลงานร้อยละ ๒๖

๑. งานพัฒนาที่ดิน

    - ปรับปรุงบำรุงดิน และอนุรักษ์ดินและน้ำ

๒. งานพัฒนาคุณภาพชีวิตและสภาพแวดล้อม

    - ฝึกอบรมคณะกรรมการพัฒนาสตรีระดับหมู่บ้าน

    - เพิ่มผลผลิตสัตว์ปีก

    -ส่งเสริมพืชผักสวนครัว

     - แก้ไขปัญหาเด็กขาดสารอาหาร

๓. งานส่งเสริมพัฒนาอาชีพ

    ๓.๑ หัตถกรรมและช่างฝีมือ

         - ตุ๊กตาประดิษฐ์ , ทอผ้าไหม , ดอกไม้ประดิษฐ์ , ไม้กวาดดอกหญ้า และช่างซ่อมเครื่องยนต์

    ๓.๒ ด้านการเกษตร

         - การปลูกและขยายพันธุ์ไม้ผล , การปลูกหม่อนเลี้ยงไหม , ไร่นาสวนผสม , การประมงและการเลี้ยงโคเนื้อ , ศึกษาพัฒนาปลูกพืชเศรษฐกิจ และส่งเสริมสหกรณ์การเกษตร

ประโยชน์ของโครงการ :

๑ . จะทำให้ราษฎร จำนวน ๖ หมู่บ้าน อำเภอดงหลวง จังหวัดมุกดาหาร จำนวน ๑,๐๗๒ ครัวเรือน หรือ ๕,๐๔๘ คน ได้พัฒนาอาชีพทั้งในด้านการเกษตร ปศุสัตว์ ประมง หัตถอุตสาหกรรม และเป็นการเสริมรายได้ให้มากขึ้น และมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น

ได้ดำเนินการจัดฝึกอบรมคณะกรรมการหมู่บ้าน   การทำผ้ามัดหมี่ฝ่ายกิจกรรมสตรีด้านการวางแผนระดับหมู่บ้าน

ผลการดำเนินงาน ปี ๒๕๓๙ :

๑. ด้านพัฒนาแหล่งน้ำ

  ๑.๑ อ่างเก็บน้ำห้วยไผ่ เขื่อนดินสูง ๑๘ เมตร ยาว ๙๗๐ เมตร ขนาดความจุ ๑๐.๕ ล้านลูกบาศก์เมตร

๒. งานพัฒนาที่ดิน

                           - สำรวจ วางแผนการใช้ที่ดิน และทำแผนที่

                           - อบรมผู้นำเกษตรกร ๕๐ ราย

                           - สาธิตและส่งเสริมการใช้ปุ๋ยคอก และปุ๋ยพืชสด เพื่อปรับปรุงบำรุงดิน

๓. งานพัฒนาคุณภาพชีวิต

                           - งานก่อสร้างระบบประปาประจำหมู่บ้าน

                           - งานก่อสร้างทำนบปลาประจำหมู่บ้าน พื้นที่ประมาณ ๒๐ ไร่ ๑ แห่ง

                           - เพิ่มผลผลิตการประมงในแหล่งน้ำ ๘ แห่ง

                           - สร้างศูนย์ผลิตพันธุ์ปลาประจำหมู่บ้าน ๑ แห่ง

                           - อบรมด้านโภชนาการปลา ๖ หมู่บ้าน

                           - สร้างอาคารศูนย์พัฒนาเด็กเล็ก จำนวน ๒ หลัง ๒ แห่ง

๔. งานส่งเสริมพัฒนาอาชีพ

                            ๓.๑ ฝึกอบรมด้านช่าง

                            ๓.๒ ฝึกอบรมเตรียมเข้าทำงาน

                            ๓.๓ ฝึกอบรมกลุ่มสตรีด้านการจัดทำแผนและส่งเสริมอาชีพ

                            ๓.๔ ส่งเสริมด้านการเกษตร

                                   - กิจกรรมการเกษตรผสมผสาน

                                   - ส่งเสริมการเพิ่มผลผลิตข้าว ๑๐๐ ไร่

                                   - ส่งเสริมการปลูกถั่วลิสง ๓๐๐ ไร่

                                   - ส่งเสริมการปลูกข้าวไร่ ๓๐๐ ไร่

                                   - ส่งเสริมสหกรณ์การเกษตร

๕. กิจกรรมอนุรักษ์และพัฒนาป่าไม้

                             - งานก่อสร้างสำนักงานหน่วยป้องกันรักษาป่า และดำเนินงานป้องกันรักษาป่า

                             - ปลูกป่าเชิงอนุรักษ์ดินและน้ำ

                             - งานป้องกันไฟป่า

                             - งานจัดตั้งโครงการหมู่บ้านป่าไม้

                             - ปลูกฟื้นฟูสภาพป่า ๕๐๐ ไร่ พร้อมแนวกันไฟ

                             - เพาะชำกล้าไม้

ประโยชน์ของโครงการ : ทำให้ราษฎร จำนวน ๖ หมู่บ้าน อำเภอดงหลวง จังหวัดมุกดาหาร จำนวน ๑,๐๗๒ ครัวเรือน ได้พัฒนาอาชีพทั้งในด้านการเกษตร สหกรณ์ ประมงและการอนุรักษ์ดินและน้ำ ฟื้นฟูป่าเพื่อเป็นการเสริมรายได้ให้มากขึ้นและมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น 

ผลการดำเนินงาน ปี ๒๕๕๒: “การพัฒนาพื้นที่แบบเบ็ดเสร็จ” 

หน่วยงานที่เกี่ยวข้องร่วมกันดำเนินการในด้านการจัดหาแหล่งน้ำพัฒนาอาชีพเกษตรกรรม ปศุสัตว์ ศิลปาชีพ อนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ และรวมกลุ่มบริหารจัดการในรูปแบบสหกรณ์ ซึ่งมีผลการดำเนินงาน ดังนี้

๑.งานพัฒนาแหล่งน้ำ ก่อสร้างอ่างเก็บน้ำ ๗ แห่ง มีศักยภาพความจุรวม ๒๔,๕๒๐,๐๐๐ ลูกบาศก์เมตร ส่งน้ำให้พื้นที่การเกษตร ๘,๙๐๐ ไร่ และเพื่อให้ราษฎรได้รับประโยชน์จากโครงการอย่างเต็มประสิทธิภาพ จึงได้ส่งเสริมการใช้น้ำและสร้างการมีส่วนร่วมของเกษตรกร ในการบริหารจัดการใช้น้ำร่วมกันอย่างทั่วถึง และเกิดประโยชน์สูงสุด รวมทั้งฝึกอบรมเสริมสร้างความเข้มแข็งแก่ผู้ใช้น้ำชลประทานทั้ง ๗ อ่าง ซึ่งในฤดูแล้งปี ๒๕๕๒ ราษฎรมีการใช้น้ำเพื่อการเพาะปลูกถึง ๕,๐๘๖ ไร่ คิดเป็นร้อยละ ๕๗ และฤดูฝนทำนาปีถึง ๘,๕๙๕ ไร่ คิดเป็นร้อยละ ๙๖ ของพื้นที่ชลประทาน

๒. งานพัฒนาป่าไม้

ฟื้นฟูสภาพป่าไม้บริเวณต้นน้ำและเหนืออ่างเก็บน้ำประมาณ ๕,๐๐๐ ไร่ ปลูกป่าแนวกันชนระหว่างราษฎรกับป่าอนุรักษ์ ๘๐๐ ไร่ ซึ่งจากสภาพเป็นป่าหญ้าคา จนขณะนี้เป็นป่าไม้ที่อุดมสมบูรณ์ นอกจากนี้ยังเพิ่มความชุ่มชื้น โดยการก่อสร้างฝายชะลอความชุ่มชื้นแบบกึ่งถาวร รวมทั้งเพาะชำพันธุ์ไม้ชนิดต่างๆ เช่น กาแฟ หวายดง ไม้ไผ่ ตลอดจนสร้างค่านิยมและแนวคิดในการอนุรักษ์ฟื้นฟูและพิทักษ์ป่า โดยฝึกอบรมเยาวชนและราษฎรอาสาสมัครพิทักษ์ป่า ซึ่งมีผลทำให้ราษฎรตระหนักถึงคุณค่าและความสำคัญของการป้องกันและดูแลทรัพยากรป่าไม้ ให้คงอยู่ต่อไป