โครงการ อุโมงค์ผันน้ำ ลำพะยังภูมิพัฒน์

ตำบล คุ้มเก่า อำเภอ เขาวง จังหวัด กาฬสินธุ์

ที่มาของการต่อยอดโครงการ :

เมื่อวันที่ ๒๕ พฤศจิกายน ๒๕๓๕ พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราชพระราชทานพระราชดำริให้พิจารณาจัดหาแหล่งน้ำเพื่อสนับสนุนการเพาะปลูกของราษฎร โดยการขุดสระ กักเก็บน้ำตามแนวทฤษฎีใหม่ในบริเวณพื้นที่บ้านแดนสามัคคี ตำบลคุ้มเก่า อำเภอเขาวง จังหวัดกาฬสินธุ์

เมื่อวันที่ ๓๐ พฤศจิกายน ๒๕๓๖ สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารีพระราชทานพระราชดำริให้ขยายผลการดำเนินงานโครงการไปสู่ราษฎรในบริเวณใกล้เคียง

เมื่อวันที่ ๑๖ พฤศจิกายน  ๒๕๓๘ ได้พระราชทานพระราชดำริให้ ก่อสร้างขยายระบบส่งน้ำพร้อมทั้งพิจารณาขุดสระน้ำประจำไร่นาเพื่อรับน้ำจากระบบส่งน้ำดังกล่าว ตามแนวทฤษฎีใหม่และให้พิจารณาผันน้ำจากอ่างเก็บน้ำห้วยไผ่ซึ่งอยู่ทางฟากจังหวัดมุกดาหารมาเติมให้แก่อ่างเก็บน้ำลำพะยังเพื่อขยายพื้นที่รับน้ำชลประทานได้มากขึ้นและให้พิจารณาดูว่าพื้นที่ที่จะส่งน้ำออกจากอุโมงค์ว่ามีพื้นที่ว่างหรือไม่ ให้ดำเนินการปลูกป่าโดยทำเป็นอุทยานเล็กๆ เพื่อทดแทนผลกระทบที่จะเกิดขึ้นกับป่าไม้

ต่อมาเมื่อวันที่ ๒๒ มิถุนายน พ.ศ.๒๕๔๒ พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราชได้พระราชทานพระราชดำริให้พิจารณายกระดับการกักเก็บน้ำของอ่างเก็บน้ำลำพะยังจากเดิม ๓,๕๐๐,๐๐๐ ลูกบาศก์เมตร ให้สามารถเก็บกักน้ำได้มากขึ้นถึง ๔,๐๐๐,๐๐๐ ลูกบาศก์เมตร เพื่อจะได้มีน้ำช่วยเหลือพื้นที่ทำการเกษตรของราษฎรให้มากขึ้น พร้อมทั้งให้รีบดำเนินการผันน้ำจากอ่างเก็บน้ำห้วยไผ่มายังพื้นที่โครงการอ่างเก็บน้ำลำพะยัง และให้พิจารณาดูว่าพื้นที่ที่จะส่งน้ำออกจากอุโมงค์ว่ามีพื้นที่ว่างหรือไม่ ให้ดำเนินการปลูกป่าโดยทำเป็นอุทยานเล็กๆ เพื่อทดแทนผลกระทบที่จะเกิดกับป่าไม้ เพราะหากไม่ดำเนินการช่วยเหลือราษฎรในพื้นที่นั้นราษฎรก็จะบุกรุกป่าและทำลายพื้นที่ลุ่มน้ำ ๑ เอ จนหมดและน้ำที่ออกมากให้พิจารณาว่าจะนำไปช่วยพื้นที่ลุ่มน้ำ ๑ เอ ในการบำรุงรักษาป่าให้เกิดความชุ่มชื้นได้มากเพียงใด

ผลการดำเนินงาน ปี ๒๕๓๗ :

การก่อสร้างอ่างเก็บน้ำขนาดความจุ ๓.๕ ล้านลูกบาศก์เมตร ทำนบดินสูง ๑๖ เมตร ยาว ๗๒๕ เมตร กว้าง ๘ เมตร

ประโยชน์ของโครงการ : ราษฎร จำนวน ๔ หมู่บ้าน จำนวน ๗๖๑ ครัวเรือน หรือ ๒,๘๖๐ คน มีน้ำใช้สำหรับการอุปโภค-บริโภค และทำการเกษตรได้ตลอดปี พื้นที่รับประโยชน์ จำนวน ๒,๕๐๐ ไร่ 

ก่อสร้างอ่างเก็บน้ำ แนวทำนบดินมีความยาว ๗๒๕ เมตร สูง ๑๖ เมตร กว้าง ๘ เมตร เก็บกักน้ำได้ จำนวน ๓.๕ ล้านลูกบาศก์เมตร

ผลการดำเนินงาน ปี ๒๕๓๙ :

ได้ดำเนินการก่อสร้างระบบท่อส่งน้ำสายใหญ่ฝั่งซ้าย ระยะทาง ๓.๙๑๐ กิโลเมตร และขุดสระประจำไร่นา ขนาดความจุ ๕,๐๐๐ ลูกบาศก์เมตร จำนวน ๘ สระ ให้แก่เกษตรกรตามคำร้องขอ

ผลการดำเนินงาน ปี ๒๕๔๐ :

ได้ก่อสร้างท่อส่งน้ำสายใหญ่ฝั่งซ้ายอีกระยะทาง ๑,๐๙๐ กิโลเมตร พร้อมท่อส่งน้ำสายซอย ความยาว ๒,๕๐๐ กิโลเมตร และขุดสระน้ำประจำไร่นา ขนาดความจุ ๕,๐๐๐ ลูกบาศก์เมตร จำนวน ๑๒ สระ

ประโยชน์ของโครงการ :

จากสภาพที่ราษฎรเคยอาศัยเพียงแต่น้ำฝนเท่านั้นในการเกษตรและการอุปโภค-บริโภค ซึ่งจะประสบปัญหาเป็นอย่างมาก มีน้ำไม่เพียงพอในการเพาะปลูก ดื่มกิน และใช้ได้ตลอดปี เมื่อได้รับพระมหากรุณาธิคุณพระราชทานพระราชดำริให้จัดหาแหล่งเก็บกักน้ำช่วยเหลือแล้ว ราษฎรในพื้นที่อำเภอเขาวง จังหวัดกาฬสินธุ์ จะมีน้ำเพื่อการเพาะปลูก อุปโภคและบริโภคได้ตลอดปี และมีพื้นที่ได้รับประโยชน์จากโครงการอ่างเก็บน้ำลำพะยังตอนบน จำนวน ๔,๖๐๐ ไร่ และพื้นที่ได้รับประโยชน์จากโครงการผันน้ำมาจากอ่างเก็บน้ำห้วยไผ่ จำนวน ๑๐,๐๐๐ ไร่ อีกทั้งโครงการดังกล่าวยังช่วยบรรเทาอุทกภัยบริเวณพื้นที่ตอนล่างได้บางส่วนและเป็นแหล่งน้ำเพื่อการประมงอีกด้วย

อ่างเก็บน้ำลำพะยังตอนบน อำเภอเขาวง จังหวัดกาฬสินธุ์ สามารถเก็บกักน้ำได้ ๓,๕๐๐,๐๐๐ ลูกบาศก์เมตร

ผลการดำเนินงาน ปี ๒๕๔๓ :

กรมชลประทาน ได้ดำเนินการก่อสร้างอ่างเก็บน้ำลำพะยังตอนบน ความจุ ๓.๕ ล้านลูกบาศก์เมตร พร้อมระบบส่งน้ำสามารถส่งน้ำสนับสนุนพื้นที่การเกษตรประมาณ ๔,๘๐๐ ไร่ และขุดสระประจำไร่นาตามแนวทฤษฎีใหม่ จำนวน ๑๐๐ สระ สำหรับในปี ๒๕๔๓ นี้ ได้ดำเนินการก่อสร้างยกระดับทางระบายน้ำล้น (Spill way) สูงประมาณ ๘๐ เซนติเมตร สามารถเพิ่มความจุได้อีก ๕๐๐,๐๐๐ ลูกบาศก์เมตร ซึ่งทำให้สามารถเก็บกักน้ำได้ปริมาณมากขึ้นเป็น ๔ ล้านลูกบาศก์เมตร และขุดสระน้ำให้แก่เกษตรกรเพิ่มเติม จำนวน ๙ สระ

สำหรับงานเบื้องต้นเพื่อทำการก่อสร้างอุโมงค์ผันน้ำจากอ่างเก็บน้ำห้วยไผ่ จังหวัดมุกดาหาร มาลงพื้นที่โครงการพัฒนาลุ่มน้ำลำพะยังตอนบน จังหวัดกาฬสินธุ์ กรมชลประทานได้ดำเนินการก่อสร้างถนน เพื่อก่อสร้างอุโมงค์และผันน้ำทั้งจากทางฝั่งจังหวัดกาฬสินธุ์เชื่อมกับปลายอุโมงค์ และจากทางฝั่งจังหวัดมุกดาหารมาเชื่อมกับปากทางเข้าอุโมงค์

ทางระบายน้ำ (Spill way) ของอ่างเก็บน้ำลำพะยังที่ยกระดับสูง ๘๐ เซนติเมตร

สามารถเก็บกักน้ำได้เพิ่มขึ้นจาก ๓.๕ ล้านลูกบาศก์เมตร เป็น ๔ ล้านลูกบาศก์เมตร 

ผลการดำเนินงาน ปี ๒๕๔๕ : สำนักงาน กปร. ได้เร่งรัดหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง ดำเนินงานต่อไปนี้  

ปี ๒๕๓๘ ดำเนินการก่อสร้างอ่างเก็บน้ำลำพะยังตอนบน

ปี ๒๕๔๒ ดำเนินการยกระดับทางระบายน้ำล้นให้สูงขึ้น ๘๐ เซนติเมตร ทำให้กักเก็บน้ำได้เพิ่มขึ้นเป็น ๔ ล้านลูกบาศก์เมตร พร้อมเร่งรัดการออกแบบอุโมงค์ผันน้ำ

ปี ๒๕๔๕ คณะรัฐมนตรีมีมติเมื่อวันที่ ๓ กันยายน ๒๕๔๕ อนุมัติให้ยกเว้นมติคณะรัฐมนตรีเมื่อวันที่ ๑๒ กรกฎาคม ๒๕๓๑ โดยผ่อนผันให้ กรมชลประทานเข้าใช้พื้นที่ลุ่มน้ำชั้น ๑ เอ เป็นกรณีพิเศษ เพื่อก่อสร้างอุโมงค์ผันน้ำลอดใต้พื้นที่ลุ่มน้ำชั้น ๑เอ จากอ่างเก็บน้ำห้วยไผ่สู่พื้นที่พัฒนาลุ่มน้ำลำพะยังของโครงการพัฒนาลุ่มน้ำลำพะยังตอนบนอันเนื่องมาจากพระราชดำริ

ผลการดำเนินงาน ปี ๒๕๔๘ : เมื่อปี พ.ศ. ๒๕๔๖ กรมชลประทานได้ดำเนินการก่อสร้างอุโมงค์ผันน้ำจากอ่างเก็บน้ำห้วยไผ่ อำเภอดงหลวง จังหวัดมุกดาหาร มายังพื้นที่ทำการเกษตรของโครงการพัฒนาลุ่มน้ำลำพะยังตอนบนฯ อำเภอเขาวง จังหวัดกาฬสินธุ์ ซึ่งมีผลการดำเนินงานก่อสร้างแล้วเสร็จคิดเป็นร้อยละ ๙๓ ของการก่อสร้างทั้งโครงการ กล่าวคือ 

(๑) ขุดเจาะอุโมงค์ผันน้ำขนาดเส้นผ่าศูนย์กลาง ๓ เมตร ความยาว ๗๑๐ เมตร

(๒) วางท่อผันน้ำ รวมความยาวทั้งสิ้น ๑,๘๖๖ เมตร

(๓) ก่อสร้างถังพักน้ำขนาดเส้นผ่าศูนย์กลาง ๒๐ เมตร ๑ แห่ง

(๔) ขุดร่องชักน้ำจากอ่างเก็บน้ำห้วยไผ่ ความยาว ๗๕๐ เมตร

ปัจจุบันดำเนินการก่อสร้างอาคารควบคุม (Control House) พร้อมวางระบบควบคุมการผันน้ำฝั่งจังหวัดมุกดาหารเสร็จแล้ว และจะเริ่มก่อสร้างท่อส่งน้ำสายซอยเข้าแปลงนา จำนวน ๑๑ สาย ความยาว ๒๕.๒๗ กิโลเมตร พร้อมขุดสระกักเก็บน้ำประจำไร่นาตามความต้องการของราษฎร ประมาณ ๗๐๐ สระ

ผลการดำเนินงาน ปี 2549 :

ตั้งแต่ปีพ.ศ.๒๕๔๖ - พ.ศ. ๒๕๔๙ กรมชลประทานได้ดำเนินการก่อสร้างอุโมงค์ผันน้ำจากอ่างเก็บน้ำห้วยไผ่ อำเภอดงหลวง จังหวัดมุกดาหาร มายังพื้นที่ทำการเกษตรของโครงการพัฒนาลุ่มน้ำลำพะยังตอนบนฯ อำเภอเขาวง จังหวัดกาฬสินธุ์ ประกอบด้วย

- อุโมงค์ลอดภูเขายาว ๗๑๐ เมตร

- ขุดร่องชักน้ำยาว ๗๕๐ เมตร

- วางท่อผันน้ำยาว ๑,๘๖๐ เมตร

- ก่อสร้างถังพักน้ำ ๑ แห่ง

ปัจจุบันกำลังดำเนินการก่อสร้างระบบท่อส่งน้ำเข้าแปลงจำนวน ๑๒ สาย ระยะทางรวม ๓๓.๕๓๘ กิโลเมตร ในวงเงินงบประมาณ ๑๖๔ ล้านบาท ใช้เวลาในการ ก่อสร้าง ๒ ปี ( ปีพ.ศ.๒๕๔๙ - พ.ศ.๒๕๕๐ ) ทั้งนี้ภายในเดือนเมษายน ๒๕๕๐ จะก่อสร้าง ระบบท่อส่งน้ำให้แล้วเสร็จก่อนเป็นระยะทาง ๘.๓ กิโลเมตร เพื่อส่งน้ำให้ราษฎรได้ใช้ในฤดูแล้ง ในปี พ.ศ.๒๕๕๐ นี้ จำนวน ๓,๑๓๐ ไร่ จากพื้นที่รับประโยชน์ทั้งหมดของการผันน้ำเพิ่มเติม ๑๒,๐๐๐ ไร่

สรุป เมื่อก่อสร้างอุโมงค์ผันน้ำแล้วเสร็จจะทำให้พื้นที่ฝั่งโครงการอ่างเก็บน้ำลำพะยัง จังหวัดกาฬสินธุ์ ซึ่งปัจจุบันมีพื้นที่รับประโยชน์ ๔,๖๐๐ ไร่ เมื่อได้น้ำจากอุโมงค์ผันน้ำจะเพิ่มพื้นที่รับประโยชน์ได้อีก ๑๒,๐๐๐ ไร่ รวมพื้นที่รับประโยชน์ ทั้งหมด ๑๖,๖๐๐ ไร่

ในปีพ.ศ. ๒๕๔๙ ได้ดำเนินการก่อสร้างอาคารควบคุม (Control House)

และติดตั้งอุปกรณ์ผันน้ำฝั่งกาฬสินธุ์ เสร็จเรียบร้อยแล้ว

การบริหารจัดการผันน้ำข้ามลุ่มน้ำ

สำนักงาน กปร. ได้จัดให้มีการประชุมหารือเกี่ยวกับปริมาณน้ำที่จำเป็นต้องใช้ในพื้นที่จังหวัดมุกดาหาร และน้ำที่สามารถจะผันมายังพื้นที่ทำการเกษตรของจังหวัดกาฬสินธุ์ รวมทั้งวิธีการบริหารจัดการผันน้ำ เนื่องจากพื้นที่รับประโยชน์จากโครงการเป็นพื้นที่ทำการเกษตรของทั้งจังหวัดมุกดาหาร และจังหวัดกาฬสินธุ์

การบริหารจัดการน้ำในพื้นที่ลุ่มน้ำฝั่งจังหวัดมุกดาหาร

อ่างเก็บน้ำห้วยไผ่มีความจุ ๑๐,๕๐๐,๐๐๐ ลูกบาศก์เมตร มีปริมาณน้ำใช้เฉลี่ย ๙,๐๐๐,๐๐๐ ลูกบาศก์เมตร มีพื้นที่ทำการเกษตรในเขตชลประทาน ๑,๖๐๐ ไร่ ซึ่งมีความต้องการใช้น้ำไม่เกิน ๒,๐๐๐,๐๐๐ ลูกบาศก์เมตร (ในฤดูฝน ๘๐๐,๐๐๐ ลูกบาศก์เมตร ในฤดูแล้ง ๑,๑๕๐,๐๐๐ ลูกบาศก์เมตร) และปริมาณน้ำกักเก็บต่ำสุด (Dead storage) ๘๐๐,๐๐๐ ลูกบาศก์เมตร คงเหลือน้ำสำหรับผันมายังพื้นที่จังหวัดกาฬสินธุ์ได้ประมาณ ๖,๐๐๐,๐๐๐ ลูกบาศก์เมตร

การบริหารจัดการน้ำในพื้นที่ลุ่มน้ำฝั่งจังหวัดกาฬสินธุ์

เนื่องจากพื้นที่รับประโยชน์จากอุโมงค์ผันน้ำครอบคลุมพื้นที่ ๑๒,๐๐๐ ไร่ แต่น้ำที่จะผันมีจำนวน ๖,๐๐๐,๐๐๐ ลูกบาศก์เมตร สำนักงาน กปร. จึงได้ประสานกรมชลประทานให้พิจารณาการบริหารจัดการน้ำและการใช้ประโยชน์ โดยมีแนวทางการดำเนินการ ดังนี้

๑. กำหนดพื้นที่นำร่อง (Pilot Area) สำหรับการทดลองผันน้ำและกระจายสู่พื้นที่รับประโยชน์ในระยะแรกเป็นพื้นที่ ๓,๑๓๐ ไร่ ในฤดูแล้งปี พ.ศ.๒๕๕๐

๒. การผันน้ำ จะเน้นการส่งน้ำในช่วงฤดูฝน ส่วนในฤดูแล้งจะส่งน้ำให้เฉพาะพื้นที่ที่มีการใช้ประโยชน์จริงเท่านั้น

ผังแสดงการควบคุมการผันน้ำฝั่งจังหวัดกาฬสินธุ์

ถังพักน้ำขนาดเส้นผ่าศูนย์กลาง ๒๐ เมตร ฝั่งจังหวัดกาฬสินธุ์

พื้นที่รับประโยชน์จากอุโมงค์ผันน้ำ ซึ่งจะเป็นพื้นที่นำร่อง ๓,๑๓๐ ไร่

เพื่อเฉลิมพระเกียรติในโอกาสมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๘๐ พรรษา ๕ ธันวาคม ๒๕๕๐ 

ผลการดำเนินงาน ปี ๒๕๕๐ :

๑. กรมชลประทานได้ก่อสร้างอ่างเก็บน้ำลำพะยังตอนบนพร้อมส่งน้ำด้วยท่อแล้วเสร็จเมื่อปี พ.ศ. ๒๕๓๘ มีความจุ ๓,๕๐๐,๐๐๐ ลูกบาศก์เมตร ต่อมาในปีพ.ศ. ๒๕๔๓ ได้ยกระดับสันฝายสูงขึ้น ๘๐ เซนติเมตร ทำให้สามารถเก็บกักน้ำได้ทั้งสิ้น ๔,๐๐๐,๐๐๐ ลูกบาศก์เมตร และสามารถส่งน้ำสนับสนุนพื้นที่การเกษตรได้ ๔,๖๐๐ ไร่

๒. กรมชลประทานได้ดำเนินการก่อสร้างอุโมงค์ผันน้ำเชื่อมต่อระหว่าง ๒ อ่างเก็บน้ำ ในเขต ๒ จังหวัด ตั้งแต่ปี พ.ศ.๒๕๔๖-๒๕๔๙ โดยเป็นการขุดอุโมงค์ลอดภูเขาภูภักดี ยาว ๗๑๐ เมตร เพื่อผันน้ำจากอ่างเก็บน้ำห้วยไผ่ อำเภอดงหลวง จังหวัดมุกดาหาร ลงมายังพื้นที่การเกษตรในลุ่มน้ำลำพะยัง อำเภอเขาวง จังหวัดกาฬสินธุ์ ซึ่งจะมีระบบท่อส่งน้ำเข้าแปลงนา จำนวน ๑๒ สาย ระยะทาง รวม ๓๓.๕๓๘ กิโลเมตร

๓. การบริหารจัดการผันน้ำข้ามลุ่มน้ำ สำนักงาน กปร. ได้ประสานกรมชลประทานให้พิจารณาการบริหารจัดการน้ำและการใช้ประโยชน์โดยเน้นการส่งน้ำในช่วงฤดูฝน และวางแผนการบริหารจัดการน้ำและที่ดินตามรูปแบบทฤษฎีใหม่เพื่อเป็นแหล่งน้ำสำรองในแปลงเกษตรอีกทางหนึ่ง 

ร่องน้ำที่จะชักน้ำ ๖,๐๐๐,๐๐๐ ลูกบาศก์เมตรจากอ่างเก็บน้ำห้วยไผ่ไปยังอุโมงค์ผันน้ำ

๓.๑ การบริหารจัดการน้ำในพื้นที่ลุ่มน้ำฝั่งจังหวัดมุกดาหาร

อ่างเก็บน้ำห้วยไผ่มีความจุ ๑๐,๕๐๐,๐๐๐ ลูกบาศก์เมตร มีปริมาณน้ำใช้เฉลี่ย ๙,๐๐๐,๐๐๐ ลูกบาศก์เมตร มีพื้นที่ทำการเกษตรในเขตชลประทาน ๑,๖๐๐ ไร่ ซึ่งมีความต้องการใช้น้ำไม่เกิน ๒,๐๐๐,๐๐๐ ลูกบาศก์เมตร ในฤดูฝน ๘๐๐,๐๐๐ ลูกบาศก์เมตร ในฤดูแล้ง ๑,๑๕๐,๐๐๐ ลูกบาศก์เมตร และปริมาณน้ำกักเก็บต่ำสุด (Dead storage) ๘๐๐,๐๐๐ ลูกบาศก์เมตร คงเหลือน้ำสำหรับผันมายังพื้นที่จังหวัดกาฬสินธุ์ได้ประมาณ ๖,๐๐๐,๐๐๐ ลูกบาศก์เมตร มายังพื้นที่จังหวัดกาฬสินธุ์

๓.๒ การบริหารจัดการน้ำในพื้นที่ลุ่มน้ำฝั่งจังหวัดกาฬสินธุ์

พื้นที่ลุ่มน้ำฝั่งจังหวัดกาฬสินธุ์มีพื้นที่รับประโยชน์จากอุโมงค์ผันน้ำครอบคลุมพื้นที่ ๑๒,๐๐๐ ไร่ แต่น้ำที่จะผันมีจำนวน ๖,๐๐๐,๐๐๐ ลูกบาศก์เมตร สำนักงาน กปร. ร่วมกับกรมชลประทานได้พิจารณาการบริหารจัดการน้ำและการใช้ประโยชน์ให้เกิดประสิทธิภาพสูงสุด

ผลการดำเนินงาน ปี ๒๕๕๑ :

งานอุโมงค์ผันน้ำ

๑. กรมชลประทานได้ก่อสร้างอุโมงค์ผันน้ำเชื่อมต่อระหว่าง ๒ อ่างเก็บน้ำ ในเขตจังหวัดมุกดาหารและจังหวัดกาฬสินธุ์ ตั้งแต่ปี ๒๕๔๖ - ๒๕๔๙ โดยขุดอุโมงค์ ลอดภูเขาภูภักดี ยาว ๗๑๐ เมตร เพื่อผันน้ำจากอ่างเก็บน้ำห้วยไผ่ อำเภอดงหลวง จังหวัดมุกดาหาร ลงมายังพื้นที่ทำการเกษตรในลุ่มน้ำลำพะยัง อำเภอเขาวง จังหวัด กาฬสินธุ์ ซึ่งจะมีระบบท่อส่งน้ำเข้าแปลงนา จำนวน ๑๒ สาย มีหัวจ่ายน้ำ ๑๓๘ หัวจ่าย รวมระยะทางประมาณ ๓๓ กิโลเมตร กรมชลประทานได้ก่อสร้างอ่างเก็บน้ำลำพะยังตอนบนพร้อมระบบส่งน้ำด้วยท่อแล้วเสร็จเมื่อปี ๒๕๓๘ มีความจุ ๓,๕๐๐,๐๐๐ ลูกบาศก์เมตร ต่อมาในปี ๒๕๔๓ ได้ยกระดับสันฝายสูงขึ้น ๘๐ เซนติเมตร ทำให้สามารถเก็บกักน้ำได้รวมทั้งสิ้น ๔,๐๐๐,๐๐๐ ลูกบาศก์เมตร และสามารถส่งน้ำสนับสนุนพื้นที่ทำการเกษตรได้ครอบคลุมพื้นที่ ๔,๖๐๐ ไร่

ปัจจุบัน ได้ก่อสร้างระบบท่อส่งน้ำแล้วเสร็จ สามารถส่งน้ำสู่พื้นที่ทำการเกษตรทั้งหมด ๑๒,๐๐๐ ไร่

ถังพักน้ำขนาดเส้นผ่าศูนย์กลาง ๒๐ เมตร ฝั่งจังหวัดกาฬสินธุ์

๒. การบริหารจัดการผันน้ำข้ามลุ่มน้ำ

ร่องน้ำที่จะชักน้ำ ๖,๐๐๐,๐๐๐ ลูกบาศก์เมตรจากอ่างเก็บน้ำห้วยไผ่ไปยังอุโมงค์ผันน้ำ

๒.๑ การบริหารจัดการน้ำในพื้นที่ลุ่มน้ำฝั่งจังหวัดมุกดาหาร

อ่างเก็บน้ำห้วยไผ่มีความจุ ๑๐,๕๐๐,๐๐๐ ลูกบาศก์เมตร มีปริมาณน้ำใช้เฉลี่ย ๙,๐๐๐,๐๐๐ ลูกบาศก์เมตร มีพื้นที่ทำการเกษตรในเขตชลประทาน ๑,๖๐๐ ไร่ ซึ่งมีความต้องการใช้น้ำไม่เกิน ๒,๐๐๐,๐๐๐ ลูกบาศก์เมตร (ในฤดูฝน ๘๐๐,๐๐๐ ลูกบาศก์เมตร ในฤดูแล้ง ๑,๑๕๐,๐๐๐ ลูกบาศก์เมตร) มีปริมาณน้ำเก็บกักต่ำสุด (Dead storage) ๕๐๐,๐๐๐ ลูกบาศก์เมตร คงเหลือน้ำที่สามารถผันมายังพื้นที่จังหวัดกาฬสินธุ์ ได้ประมาณ ๖,๐๐๐,๐๐๐ ลูกบาศก์เมตร

๒.๒ การบริหารจัดการน้ำในพื้นที่ลุ่มน้ำฝั่งจังหวัดกาฬสินธุ์

พื้นที่ลุ่มน้ำฝั่งจังหวัดกาฬสินธุ์มีพื้นที่รับประโยชน์จากอุโมงค์ผันน้ำครอบคลุมพื้นที่ ๑๒,๐๐๐ ไร่ แต่น้ำที่จะผันมีจำนวน ๖,๐๐๐,๐๐๐ ลูกบาศก์เมตร สำนักงาน กปร. ร่วมกับกรมชลประทานได้พิจารณาการบริหารจัดการน้ำและการใช้ประโยชน์ให้เกิดประสิทธิภาพสูงสุด ทั้งนี้ได้เตรียมการจัดตั้งกลุ่มผู้ใช้น้ำเพื่อรองรับการผันน้ำซึ่งจะเกิดขึ้นพร้อมทั้งได้ประสานให้ส่วนราชการที่เกี่ยวข้องในพื้นที่จังหวัดกาฬสินธุ์ทราบเพื่อเตรียมแผนงานรองรับต่อไปด้วยแล้ว

พื้นที่รับประโยชน์จากอุโมงค์ผันน้ำ ๑๒,๐๐๐ ไร่

ผลการดำเนินงาน ปี ๒๕๕๒ :

กรมชลประทานได้ก่อสร้างอ่างเก็บน้ำลำพะยังตอนบนแล้วเสร็จและสามารถเก็บกักน้ำได้ในปี ๒๕๓๘ มีความจุ ๓,๕๐๐,๐๐๐ ลูกบาศก์เมตร ได้ก่อสร้างระบบส่งน้ำแล้วเสร็จในปี ๒๕๔๑ สามารถส่งน้ำให้พื้นที่ทำการเกษตรของราษฎรได้ประมาณ ๔,๖๐๐ ไร่ ต่อมาในปี ๒๕๔๓ ได้ยกระดับสันฝายสูงขึ้น ๘๐ เซนติเมตร ทำให้สามารถเก็บกักน้ำได้ ๔,๐๐๐,๐๐๐ ลูกบาศก์เมตร ในปี ๒๕๔๖ เริ่มก่อสร้างอุโมงค์ผันน้ำจากอ่างเก็บน้ำห้วยไผ่ อำเภอดงหลวง จังหวัดมุกดาหาร ลอดใต้ภูเขาภูบักดีมายังฝั่งจังหวัดกาฬสินธุ์ รวมระยะทางประมาณ ๗๑๐ เมตร ก่อสร้างแล้วเสร็จในปี ๒๕๕๑ สามารถส่งน้ำให้พื้นที่ทำการเกษตรของราษฎรประมาณ ๑๒,๐๐๐ ไร่ พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราชทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานชื่อว่า “ลำพะยังภูมิพัฒน์” หมายถึง อุโมงค์ผันน้ำที่นำความเจริญมาสู่แผ่นดินลุ่มน้ำลำพะยัง

อ่างเก็บน้ำลำพะยังตอนบนอันเนื่องมาจากพระราชดำริ

ความจุ ๔,๐๐๐,๐๐๐ ลูกบาศก์เมตร สามารถส่งน้ำให้พื้นที่การเกษตรได้ประมาณ ๔,๖๐๐ ไร่

งานการบริหารจัดการน้ำข้ามลุ่มน้ำ

๑.การบริหารจัดการน้ำในพื้นที่ลุ่มน้ำฝั่งจังหวัดมุกดาหาร

อ่างเก็บน้ำห้วยไผ่ มีความจุ ๑๐,๕๐๐,๐๐๐ ลูกบาศก์เมตร มีปริมาณน้ำใช้เฉลี่ย ๙,๐๐๐,๐๐๐ ลูกบาศก์เมตร พื้นที่ทำการเกษตรในเขตชลประทานประมาณ ๑,๖๐๐ ไร่ ต้องการใช้น้ำไม่เกิน ๒,๐๐๐,๐๐๐ ลูกบาศก์เมตร (ในฤดูฝน ๘๐๐,๐๐๐ ลูกบาศก์เมตร ในฤดูแล้ง ๑,๑๕๐,๐๐๐ ลูกบาศก์เมตร) ปริมาณเก็บกักต่ำสุด (Dead Storage) ๕๐๐,๐๐๐ ลูกบาศก์เมตร ปริมาณน้ำที่เหลือสามารถผันมายังพื้นที่ทำการเกษตรของราษฎรลุ่มน้ำลำพะยังได้ประมาณ ๖,๐๐๐,๐๐๐ ลูกบาศก์เมตร

๒.การบริหารจัดการน้ำในพื้นที่ลุ่มน้ำฝั่งจังหวัดกาฬสินธุ์

ปริมาณน้ำต้นทุนที่จะผันมาจากอ่างเก็บน้ำห้วยไผ่ ๖,๐๐๐,๐๐๐ ลูกบาศก์เมตร ในฤดูฝนจะมีเพียงพอสำหรับการปลูกข้าวนาปีเต็มพื้นที่ประมาณ ๑๒,๐๐๐ ไร่ สำหรับในฤดูแล้งหากจะคิดจากปริมาณน้ำต้นทุน ๖,๐๐๐,๐๐๐ ลูกบาศก์เมตร จะสามารถส่งน้ำช่วยเหลือพื้นที่ทำการเกษตรของราษฎรได้ประมาณ ๒,๕๐๐-๓,๐๐๐ ไร่ เท่านั้น ดังนั้น พืชที่จะส่งเสริมให้ปลูกในฤดูแล้งจะเป็นพืชไร่หรือผัก ไม่ควรส่งเสริมให้ปลูกข้าว นาปรัง เนื่องจากมีข้อจำกัดของปริมาณน้ำต้นทุน

พื้นที่ทำการเกษตรของราษฎรฝั่งจังหวัดกาฬสินธุ์ที่ได้รับประโยชน์จากอุโมงค์ผันน้ำครอบคลุมพื้นที่ ๑๒,๐๐๐ ไร่ ประกอบด้วย ๑๕ หมู่บ้าน ในตำบลสงเปลือย ๑๘ หมู่บ้านในตำบลคุ้มเก่า และ ๗ หมู่บ้านในตำบลคุ้มใหม่ อำเภอเขาวง จังหวัดกาฬสินธุ์ ราษฎรได้รับประโยชน์ จำนวน ๑,๐๓๗ ครัวเรือน ทั้งนี้โดยพื้นที่ ทำการเกษตรในแปลงที่มีพื้นที่ตั้งแต่ ๘ ไร่ขึ้นไปทุกแปลงจะพัฒนาให้ราษฎรทำการเกษตรตามแนวทฤษฎีใหม่ โดยจะขุดสระขนาด ๑,๒๕๐-๔,๐๐๐ ลูกบาศก์เมตร เพื่อเป็นแหล่งน้ำต้นทุนในระดับแปลงนาอีก จำนวน ๖๐๐ สระ สำหรับในปีงบประมาณ ๒๕๕๓ มีแผนที่จะทำการขุดสระ ๖๐ สระ

“ลำพะยังภูมิพัฒน์” หมายถึง อุโมงค์ผันน้ำที่นำความเจริญมาสู่แผ่นดินลุ่มน้ำลำพะยัง

ระบบการผันน้ำจากอ่างเก็บน้ำห้วยไผ่ จังหวัดมุกดาหาร ผ่านผ่านอุโมงค์ลอดใต้ภูเขาภูบักดี

มายังฝั่งพื้นที่จังหวัดกาฬสินธุ์ รวมระยะทางประมาณ ๗๑๐ เมตร

๓. องค์กรบริหารและจัดการ

กรมชลประทานได้มีคำสั่งภายในแต่งตั้งผู้รับผิดชอบโครงการพัฒนาพื้นที่ลุ่มน้ำห้วยบางทราย (ตอนบน) –ลำพะยัง ตั้งแต่วันที่ ๒๙ กรกฎาคม ๒๕๕๒ เพื่อรับผิดชอบการบริหารจัดการการผันน้ำจากอ่างเก็บน้ำห้วยไผ่จังหวัดมุกดาหารผ่านอุโมงค์ผันน้ำมายังพื้นที่ทำการเกษตรฝั่งจังหวัดกาฬสินธุ์ โดยขึ้นตรงกับสำนักชลประทานที่ ๗ ขณะนี้อยู่ระหว่างการเกลี่ยข้าราชการมาทำหน้าที่ในโครงการดังกล่าวต่อไป ทั้งนี้ เพื่อให้การบริหารและจัดการการผันน้ำเป็นไปอย่างมีประสิทธิภาพ เพราะจะต้องทำความเข้าใจกับราษฎรผู้ได้รับประโยชน์จากอ่างเก็บน้ำทั้ง ๒ จังหวัด ซึ่งเป็นเรื่องที่มีความละเอียดอ่อนมาก

แนวทางการดำเนินงานต่อไป

๑. จัดตั้งคณะกรรมการบริหาร และจัดการผันน้ำข้ามลุ่มน้ำห้วยบางทราย และลุ่มน้ำลำพะยังระดับจังหวัด ทั้งนี้เพื่อให้ราษฎรในพื้นที่โครงการทั้ง ๒ ฝั่ง ได้รับประโยชน์อย่างเท่าเทียมกัน และทำให้การบริหารจัดการเกี่ยวกับการผันน้ำให้มีประสิทธิภาพสูงสุด

๒. ประชาสัมพันธ์ทำความเข้าใจกับราษฎรฝั่งจังหวัดมุกดาหารว่าน้ำที่จะผันมานั้น จะเป็นน้ำส่วนที่เหลือใช้จากจังหวัดมุกดาหารแล้วเท่านั้น

๓. ส่งเสริมการรวมกลุ่มของเกษตรกรเพื่อเป็นการสร้างอำนาจในการต่อรอง พร้อมทั้งส่งเสริมด้านการตลาดควบคู่กันไป

๔. ถ่ายทอดความรู้ด้านการเกษตร และปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงให้แก่ราษฎรในพื้นที่โครงการโดยใช้ประชุมชาวบ้านในแต่ละพื้นที่เป็นแกนกลางในการขยายผลการมีส่วนร่วมของราษฎร

๕. ส่วนราชการที่เกี่ยวข้องจะต้องประสานการดำเนินงานแบบบูรณาการเพื่อจะได้ดำเนินงานไปในทิศทางเดียวกัน และเกิดประสิทธิภาพสูงสุด ทั้งนี้เพื่อประโยชน์แก่ราษฎรในพื้นที่โครงการ

๖. สำหรับในปีงบประมาณ ๒๕๕๓ จะขับเคลื่อนแผนงาน/งบประมาณไปสู่การรวมกลุ่มเพื่อพัฒนาไปสู่ทฤษฎีใหม่ ขั้นที่ ๒ ต่อไป

๗. ส่งเสริมให้ราษฎรผลิตสินค้าด้านการเกษตรเพื่อเป็นวัตถุดิบให้โรงงานหลวงอาหารสำเร็จรูปที่ ๓ (เต่างอย) จังหวัดสกลนคร

ผลการดำเนินงาน ปี ๒๕๕๓ : อ่างเก็บน้ำลำพะยัง ความจุ ๔,๐๐๐,๐๐๐ ลูกบาศก์เมตร ส่งน้ำให้พื้นที่ทำการเกษตรได้ ๔,๖๐๐ ไร่ ต่อมาในปี ๒๕๔๖ ได้ก่อสร้างอุโมงค์ผันน้ำจากอ่างเก็บน้ำห้วยไผ่ มายังฝั่งจังหวัดกาฬสินธุ์ แล้วเสร็จในปี ๒๕๕๑ สามารถส่งน้ำให้พื้นที่ทำการเกษตรของราษฎรได้ ๑๒,๐๐๐ ไร่ พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราชทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานชื่ออุโมงค์ผันน้ำแห่งนี้ว่า “ลำพะยังภูมิพัฒน์” ซึ่งหมายถึง อุโมงค์ผันน้ำที่นำความเจริญมาสู่แผ่นดิน ลุ่มน้ำลำพะยัง 

งานการบริหารจัดการน้ำข้ามลุ่มน้ำ

๑. พื้นที่ลุ่มน้ำฝั่งจังหวัดมุกดาหาร อ่างเก็บน้ำห้วยไผ่ มีความจุ ๑๐,๕๐๐,๐๐๐ ลูกบาศก์เมตร มีพื้นที่ทำการเกษตรประมาณ ๑,๖๐๐ ไร่ ซึ่งต้องการน้ำใช้น้ำไม่เกิน ๒,๐๐๐,๐๐๐ ลูกบาศก์เมตร ดังนั้น ปริมาณน้ำที่เหลือสามารถผันน้ำมายังพื้นที่ทำการเกษตรของราษฎรลุ่มน้ำลำพะยังฝั่งจังหวัดกาฬสินธุ์ได้ประมาณ ๖,๐๐๐,๐๐๐ ลูกบาศก์เมตร

๒. พื้นที่ลุ่มน้ำฝั่งจังหวัดกาฬสินธุ์ มีพื้นที่ได้รับประโยชน์ ๑๒,๐๐๐ ไร่ ครอบคลุมพื้นที่ ๓ ตำบล ของอำเภอเขาวง มีราษฎรได้รับประโยชน์รวม ๑,๐๓๗ ครัวเรือน และราษฎรที่มีพื้นที่การเกษตรตั้งแต่ ๘ ไร่ขึ้นไป จะได้รับการพัฒนาให้ทำการเกษตรตามแนวทฤษฎีใหม่อันเนื่องมาจากพระราชดำริ โดยจะได้ทำการขุดสระเพื่อเป็นแหล่งน้ำต้นทุนในระดับแปลงนาของราษฎร

๓. องค์กรบริหารและจัดการมีการจัดตั้งกลุ่มผู้ใช้น้ำชลประทานในพื้นที่ฝั่งจังหวัดกาฬสินธุ์ให้มีส่วนร่วมในการจัดสรร แบ่งปันน้ำ การบำรุงรักษา และส่งเสริมการผลิตการตลาดให้เกิดประโยชน์ในพื้นที่ได้อย่างมีประสิทธิภาพ

 แนวทางการดำเนินงานต่อไป

๑. จัดตั้งคณะกรรมการบริหาร และจัดการผันน้ำข้ามลุ่มน้ำห้วยบางทราย และลุ่มน้ำลำพะยังระดับจังหวัด รวมทั้งประชาสัมพันธ์ทำความเข้าใจกับราษฎรทั้งสองฝั่งให้เข้าใจ

๒. ถ่ายทอดความรู้ด้านการเกษตร และปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงให้แก่ราษฎรในพื้นที่โครงการโดยใช้ประชุมชาวบ้านในแต่ละพื้นที่เป็นแกนกลางในการขยายผล การมีส่วนร่วมของราษฎร

๓. ส่งเสริมให้ราษฎรผลิตสินค้าด้านการเกษตรเพื่อเป็นวัตถุดิบให้โรงงานหลวงอาหารสำเร็จรูปที่ ๓ (เต่างอย) จังหวัดสกลนคร

ผลการดำเนินงาน ปี ๒๕๕๔ :

๑. งานพัฒนาแหล่งน้ำ

ก่อสร้างอ่างเก็บน้ำลำพะยัง (ตอนบน) ขนาดความจุ ๔,๐๐๐,๐๐๐ ลูกบาศก์เมตร เพื่อส่งน้ำสนับสนุนช่วยเหลือพื้นที่การเกษตรประมาณ ๔,๖๐๐ ไร่ ตั้งแต่ปี ๒๕๓๗ และต่อมาในปี ๒๕๔๖ ได้ก่อสร้างอุโมงค์ผันน้ำขนาดเส้นผ่าศูนย์กลาง ๓ เมตร จากอ่างเก็บน้ำห้วยไผ่ อำเภอดงหลวง จังหวัดมุกดาหาร ลอดใต้ภูเขาภูบักดีมายังฝั่งจังหวัดกาฬสินธุ์ รวมระยะทางประมาณ ๗๑๐ เมตร เพื่อส่งน้ำมาสนับสนุนพื้นที่การเกษตร อำเภอเขาวง จังหวัดกาฬสินธุ์ ประมาณ ๑๒,๐๐๐ ไร่ ซึ่งเป็นการบริหารจัดการข้ามลุ่มน้ำ โดยการนำน้ำที่มีปริมาณมากจากลุ่มน้ำหนึ่ง มาใช้ประโยชน์กับอีกลุ่มน้ำหนึ่งที่มีปริมาณน้ำน้